23.To μονοπάτι προς το βόρειο όρμο

Το επόμενο πρωί ,ο ταξιδευτής άφησε το εργαστήρι που βρισκόταν κοντά στη σπηλιά του Ζα και κατευθύνθηκε βόρεια προς ένα όρμο που σχηματιζόταν από την κοίτη  ποταμού.;Ήξερε  ότι εκεί υπήρχαν τεχνίτες που δούλευαν την πέτρα, τον πηλό και ένα εργαστήριο που κατασκεύαζε τα εργαλεία τους . Οι συνθήκες που είχαν δημιουργηθεί από την συνεύρεση τεχνιτών διαφόρων ειδικοτήτων βοήθησαν τους μεταλλουργούς να εξελίσσονται και να εφαρμόζουν βελτιωμένες μεθόδους  κατασκευής εργαλείων . Το εργαστήρι του μεταλλουργού βρισκόταν σε ένα μικρό ύψωμα πάνω από τον οικισμό Ο ταξιδευτής ήθελε να γνωρίσει   τον πρωτομάστορα, που είχε τη φήμη του πολυμήχανου και  ικανού, με οικογενειακή εμπειρία στην τέχνη του.Είχε ακουστεί ότι για τη χύτευση του χαλκού χρησιμοποιούσε καλούπια φτιαγμένα άλλα από πηλό και άλλα από πέτρα ,τεχνικές που έμαθε από τον κεραμίστα και τον λιθοξόο.Εκτός όμως από εργαλεία έφτιαχνε και εγχειρίδια .

22.Η Eπεξεργασία του εργαλείου μετά τη χύτευση.

Αν και κόντευε μεσημέρι, το εργαστήρι ήταν ακόμη στη σκιά του όρους Ζα. Η φωτιά στο καμίνι άρχισε πιά να σβήνει αλλά η ζέστη εξακολουθούσε να είναι αποπνικτική. Ο τεχνίτης άφησε το χυτευμένο μέταλλο στην άμμο έως ότου να κρυώσει εντελώς. Μετά, καθώς χώρισε τα δύο  καλούπια, η άμμος διαλύθηκε και εμφανίστηκε το χυτευμένο εργαλείο με τον αγωγό να εξέχει  και τις διάφορες ατέλειες που δημιουργούνται από τη χύτευση

 

Καθάρισε το χυτευμένο πέλεκυ από την άμμο ώστε να δει καθαρά τις ατέλειες που προκλήθηκαν κατά τη χύτευση. Πρώτο του μέλημα ήταν να κόψει τον αγωγό και μετά τα περισσεύματα του μετάλλου. Τοποθέτησε το μέταλλο πάνω στο  αμόνι έτσι ώστε ο αγωγός να ακουμπά πάνω του  και χρησιμοποιώντας ένα καλέμι κοπής από σκληρό κράμα και ένα βαρύ σφυρί κατάφερε να τον  κόψει. Στη συνέχεια έκοψε και τα περισσεύματα. Αυτό που έμενε ακόμη ήταν η εξομάλυνση της επιφάνειας. Με τη βοήθεια μιας μεγάλης ακονόπετρας έτριψε και εξομάλυνε  την επιφάνεια, προετοιμάζοντας το μέταλλο για την τελική επεξεργασία, που ήταν η σφυρηλάτηση.

Χρησιμοποίησε ένα μεταλλικό σφυρί με ελαφρά κυρτή κεφαλή και σφυρηλάτησε τις ακμές για να γίνουν κοφτερές και σκληρές.

21.Η χύτευση του λιωμένου κρατερώματος

Εντωμεταξύ, οι βοηθοί  δυνάμωσαν τη φωτιά στο καμίνι χρησιμοποιώντας τα φυσερά ώστε να λυώσει το κρατέρωμα μέσα στο χωνευτήρι*. Η επιφάνεια του λιωμένου μετάλλου έδειχνε βρώμικη από τα διάφορα οξείδια που επέπλεαν. Ο τεχνίτης με ένα κάρβουνο την καθάρισε και φάνηκε η ελαφρά κυρτή και λαμπερή υγρή μάζα. Ήταν κατάλληλη η στιγμή για την χύτευση.

Έβγαλε από το νερό την ξύλινη  λαβή (στειλεό) που χρησίμευε στο να βγάζει το χωνευτήρι με το λιωμένο μέταλλο από τη φωτιά και να το χύνει μέσα στο καλούπι. Την σφήνωσε γρήγορα  στην υποδοχή του χωνευτηριού, το έβγαλε με προσοχή από τη φωτιά και με σίγουρες κινήσεις έχυσε αργά το λιωμένο κρατέρωμα μέσα από τον αγωγό στο καλούπι. Αν το λιωμένο μέταλλο έπεφτε στα τοιχώματα του αγωγού θα μπορούσε να καταστρέψει το καλούπι γιατί θα υποχωρούσε μέρος της άμμου μέσα του. Η χύτευση απαιτούσε επιδέξιους χειρισμούς και εμπειρία.

*Χωνευτήρι: κεραμικό κυρίως σκεύος που μέσα του έλιωναν τα μέταλλα. Για να αντέχει σε ψηλές θερμοκρασίες ανακάτευαν μέσα στον πηλό τριμμένο κάρβουνο, ψηλή άμμο ή τριμμένα ανθεκτικά στη φωτιά πετρώματα. Έπλαθαν καλά το μείγμα, του έδιναν το σχήμα που ήθελαν, το άφηναν να στεγνώσει καλά και μετά το έψηναν με συγκεκριμένο τρόπο και έτσι αποκτούσε ανθεκτικότητα.
.Κάθε χωνευτήρι έλιωνε μέταλλα δύο με τρεις φορές. Μετά παρουσίαζε ρωγμές και αχρηστευόταν.

20.Η ώρα της αλήθειας-το άνοιγμα του καλουπιού

Το άνοιγμα του καλουπιού ήταν η μαγική στιγμή. Έπρεπε να γίνει με προσοχή, χωρίς να χαλάσει το  αποτύπωμα που άφηνε το μοντέλο στην άμμο. Ο τεχνίτης με σταθερές κινήσεις σήκωσε αργά το πάνω πλαίσιο (με την άμμο σφηνωμένη στο εσωτερικό του) και το ακούμπησε ανάποδα δίπλα. Μικρές ακρούλες άμμου στην περίμετρο του καλουπιού είχαν αποκοπεί, κατάφερε όμως να τις συμπληρώσει. Αν δεν διορθώνονταν, θα έπρεπε να επαναλάβει τη διαδικασία από την αρχή.
  Στη συνέχεια κτύπησε ελαφρά το μοντέλο, ώστε να ξεκολλήσει από την άμμο και με προσοχή το έβγαλε από την εσοχή.

 

 .

    Έκανε μερικές διορθώσεις στις άκρες του αποτυπώματος και προχώρησε στο πάνω πλαίσιο. Χρησιμοποιώντας  ένα μικρό χάλκινο εργαλείο, άνοιξε μια τρύπα στην άμμο, λίγο πιό δίπλα από τη μέση του καλουπιού. Έτσι δημιούργησε τον αγωγό μέσω του οποίου θα έχυνε μέσα στο καλούπι  το λιωμένο μέταλλο κατά τη διαδικασία της χύτευσης.

Έπειτα έβγαλε τον πυρήνα από την τρύπα του μοντέλου και τον τοποθέτησε με προσοχή μέσα στο αποτύπωμα που είχε αφήσει πάνω στην άμμο. Η διαδικασία είχε σχεδόν ολοκληρωθεί. Σήκωσε προσεκτικά το πάνω πλαίσιο και το εφάρμοσε αργά πάνω στο κάτω. Το καλούπι ήταν πλέον έτοιμο για να χυτευθεί μέσα του το μέταλλο.

19.Το πάτημα του πρωτότυπου στην άμμο


Λίγο μετά το χάραμα, με την ομίχλη να μαλακώνει τα περιγράμματα του τοπίου, οι βοηθοί ξεκίνησαν το άναμμα της φωτιάς στο καμίνι και ο τεχνίτης έπιασε δουλειά στην σκιερή άκρη της καλύβας. Ήταν το μέρος που φύλαγαν την άμμο και έπρεπε να μην το βλέπει ήλιος ώστε να κρατιέται η άμμος νωπή. Με αυτή γέμιζε τα ξύλινα πλαίσια. Το κάτω πλαίσιο ήταν ένα τετράγωνο φτιαγμένο από ξύλινα σανίδια και το πάνω είχε ακριβώς το ίδιο μέγεθος και σχήμα με μόνη διαφορά τα τέσσερα κάθετα ξυλάκια στις γωνίες, τους οδηγούς. Χρησίμευαν για να κλείνει το καλούπι πάντα στην ίδια θέση και έτσι τα δύο μισά του μοντέλου συνέπιπταν στα περιγράμματα τους. Ο τεχνίτης ακούμπησε το κάτω πλαίσιο σε μία καλά ισιωμένη μεγάλη πλάκα και το γέμισε ως πάνω με την νωπή άμμο, πατώντας την καλά με τα χέρια του για να πάει παντού. Με ένα σανίδι ίσιωσε καλά την επιφάνειά της, έτσι ώστε να έρθει πρόσωπο με το πάνω μέρος του πλαισίου.


Μετά τοποθέτησε τον πυρήνα στην τρύπα του μοντέλου του πέλεκυ και τα πίεσε μέσα στην νωπή άμμο ως την μέση τους. Πάνω από την επιφάνεια της άμμου φαινόταν ακριβώς το μισό του πρωτότυπου και ο μισός πυρήνας. Έριξε τότε λίγη στεγνή άμμο πάνω στη νωπή ώστε να μην κολλήσει με την άμμο του πάνω πλαισίου όταν θα εφάπτονταν τα δύο μέρη, ( για να  τυπωθεί και το άλλο μισό).

Εφάρμοσε με προσοχή το  πάνω πλαίσιο στο κάτω, έτσι ώστε οι τέσσερις οδηγοί να ακινητοποιήσουν τα δύο μέρη. Έπειτα άρχισε να ρίχνει μέσα στο πάνω πλαίσιο νωπή άμμο με προσοχή, ώστε να μην κουνηθεί το μοντέλο. Αφού το γέμισε, πάτησε την άμμο προσεκτικά και την ίσιωσε από πάνω με το σανίδι.

18.Xύτευση σε άμμο με διπλό καλούπι -προετοιμασία

  

Ο ταξιδευτής βρίσκεται στους πρόποδες του όρους  Ζά, σε ένα εργαστήρι, για να παρακολουθήσει  τη χύτευση σε άμμο ενός πέλεκυ. Ο τεχνίτης ετοίμαζε  τα υλικά του και οι βοηθοί του δούλευαν το καμίνι και τη φωτιά. Μάζευαν ξύλα, τα κομμάτιαζαν και τα τοποθετούσαν δίπλα στο καμίνι. Αυτός, λίγο πιο πέρα, ξεχώριζε τα ξύλινα πλαίσια που θα χρησιμοποιούσε για να βάλει μέσα τους την νωπή άμμο. Από όλες τις  ξύλινες και κεραμικές μήτρες -πρωτότυπα που είχε, διάλεξε την πιό κατάλληλη για τον πέλεκυ που ήθελε να φτιάξει.
  Στο κέντρο του θα είχε μία τρύπα-υποδοχή για στειλεό- με ελαφρά κωνικό σχήμα  Για  το λόγο αυτό είχε ετοιμάσει τον πυρήνα που θα την κράταγε  ανοιχτή. Ήταν φτιαγμένος από ψημένο χώμα ανακατεμένο με άμμο ώστε να αντέξει το λιωμένο χαλκό που θα έπεφτε πάνω του κατά τη χύτευση.

17.Από το χαλκό στο κρατέρωμα

   Kλείνει η παρένθεση στο τώρα και ο αφηγητής επιστρέφει στις σκέψεις και τις διαδρομές του. Παρακολουθεί τον Ταξιδευτή του χρόνου που βρίσκεται στις προϊστορικές Κυκλάδες, κάπου στην Νάξο .Το νησί είχε εργαστήρια που δούλευαν τη πέτρα, το μάρμαρο και το ξύλο. Πιθανόν υπήρχε και  τo εργαστήριο που κατασκεύαζε τα εργαλεία τους, λίθινα και αργότερα χάλκινα. Εκεί μπορεί να έφτιαχναν επίσης όπλα, σκεύη καθημερινής χρήσης αλλά και κοσμήματα.Oι θαλάσσιοι δρόμοι του εμπορίου, αλλά και η αναζήτηση νέων υλικών τους έφερε σε επαφή με τους πολιτισμούς της Μ.Ανατολής. Γνώρισαν λοιπόν από νωρίς την ύπαρξη του χαλκού, του αργύρου, του μολύβδου και του χρυσού.
Οι ιδιότητες του αρσενικούχου χαλκού τους βοήθησαν να φτιάξουν ανθεκτικώτερα εργαλεία. Προέκυπτε από την επεξεργασία αρσενικούχων μεταλλευμάτων που περιείχαν χαλκό και αποτέλεσε πιθανόν τα πρώτα βήματα των μεταλλουργών στην ανακάλυψη των κραμμάτων.
Όταν αργότερα κατάφεραν να λυώσουν μαζί χαλκό και κασσίτερο δημιούργησαν το κρατέρωμα*
΄Οταν είχε περιεκτικότητα σε κασσίτερο μέχρι και 11%, τότε μπορούσε να σφυρηλατηθεί και να διαμορφωθεί. Αν ξεπερνούσε αυτή την αναλογία, το μέταλλο που προέκυπτε από τη χύτευση γινόταν πολύ σκληρό και εύθραυστο. Επομένως η εύρεση της σωστής αναλογίας προϋπέθετε πολύ ειδικές γνώσεις, δοκιμές και ζυγίσματα ακριβείας.
    Οι νέες ιδιότητες που είχε το κρατέρωμα βοήθησαν κυρίως στην εξέλιξη των εργαλείων και των όπλων.Τα εργαλεία έγιναν αρκετά σκληρότερα και ανθεκτικότερα, δίνοντας στους τεχνίτες την δυνατότητα να κόβουν ή να χαράσσουν άλλα μέταλλα με μεγάλη ακρίβεια. Η εξέλιξη αυτή των κραμμάτων έφερε και την βελτίωση των τεχνικών χύτευσης. Οι κλειστές μήτρες είχαν πολύ καλύτερα αποτελέσματα είτε γίνονταν στο χώμα, είτε σε διπλές σκαλιστές λίθινες (μήτρες). Η διπλή μήτρα με πυρήνα για στειλεό και οδηγούς ήταν η μεγάλη εξέλιξη που είδε ο Ταξιδευτής.


 * Kρατέρωμα  -ετυμολογία-κρατερός -κράτος -ισχυρός -δυνατός. Πρωτοϊνδοευρωπαική ρίζα που σήμαινε σκληρότητα.
Το κρατέρωμα σήμερα ονομάζεται μπρούτζος σε αντιδιαστολή με το κράμμα χαλκού και ψευδαργύρου που ονομάζεται ορείχαλκος και ανακαλύφθηκε πολύ αργότερα από τους Ρωμαίους.